1. Trong thời kỳ ấu thơ, ảnh hưởng của người phụ nữ, đặc biệt là người mẹ, người bà đối với đứa trẻ là rất lớn; trong nhiều trường hợp còn có ý nghĩa quyết định đối với việc hình thành nhân cách của một cá nhân.
Nền giáo dục Việt Nam thời nay chủ trương giáo dục theo bốn chuẩn mực: Đức, Trí, Thể, Mỹ. Cả bốn lĩnh vực này, trên một ý nghĩa nào đó, người phụ nữ đều có tác động quan trọng. Nhưng ảnh hưởng lớn nhất đối với trẻ những năm tháng đầu đời là đạo đức. Phụ nữ là “Người thầy đầu tiên” của trẻ. Ngay từ lúc lọt lòng, đứa trẻ đã nhận được sự giáo dục từ người mẹ.
Nhiều nghiên cứu cho thấy giáo dục trẻ càng sớm càng tốt. Từ 0 đến 6 tuổi được xem là thời kỳ vàng trong giáo dục trẻ. Trong thời gian này, người lớn đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển về trí tuệ, nhân cách, tâm hồn của đứa trẻ. Người Do Thái khẳng định: “Giáo dục của mẹ lớn hơn sự dạy dỗ của cả trăm người thầy[1]”.
Có những bằng chứng nghiên cứu khẳng định giáo dục sớm giúp tốc độ phát triển trí thông minh (IQ) nhanh hơn nhiều so với giáo dục muộn. Theo nhà khoa học Nhật Bản – Kimura Kyuichi thì: “Một đứa trẻ chưa sinh ra vốn có tiềm năng về khả năng là 100 độ. Nếu vừa ra đời đã nhân được sự giáo dục lý tưởng thì sẽ có khả năng trở thành người trưởng thành có năng lực 100 độ. Nhưng nếu bắt đầu giáo dục khi trẻ 5 tuổi, dù giáo dục tốt đến mấy, cũng chỉ trở thành người có năng lực đạt mức 60 độ”[2].
2. Từ khi lập quốc đến nay, nhìn chung, phụ nữ Việt Nam có những phẩm chất quý giá: Thương yêu chồng con; hy sinh bản thân cho chồng con; giữ gìn gia phong; tạo phúc cho con cháu, v.v… Hình ảnh người phụ nữ truyền thống được khắc hoạ qua bài “Thương vợ” của nhà thơ Tú Xương:
Quanh năm buôn bán ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo xèo mặt nước buổi đò đông.
Hơn thế, người phụ nữ Việt Nam là người sinh thành, nuôi dưỡng, là người thầy thuốc, người thầy giáo (đầu tiên) đối với con trẻ. Với vai trò người thầy giáo, người phụ nữ trong xã hội xưa sẵn sàng gánh vác trách nhiệm thiêng liêng khi người chồng đi xa: “Ngọt bùi thiếp đã hiếu nan/ Dạy con đèn sách, thiếp chàng phụ thân[3]”.
Nói đến người mẹ Việt Nam ta không được quên một trong những điểm nổi trội là sự quan tâm tu dưỡng nhân cách và tích đức cho con cháu. Họ luôn sống với tâm niệm “Phúc đức tại mẫu”. Làm gì thì làm người phụ nữ cũng phải nghĩ đến để lại phúc cho con, cháu.
Phúc là cái gì rất trừu tượng, nhưng cũng rất cụ thể trong tâm thức người Việt. Sự tích đức của các bà mẹ Việt Nam đơn giản và cụ thể. Đó là chú ý ăn ở cho tốt, năng làm việc thiện, giữ gìn tư cách, nhân phẩm, bảo tồn nề nếp gia đình. “Nghệ thuật làm mẹ của người phụ nữ Việt chủ yếu là ở sự tích đức” (GS Vũ Ngọc Khánh).
Phụ nữ Việt Nam xưa không/ít được học hành, cuộc đời cũng không mấy êm ả nhưng vẫn luôn tin vào một cái phúc đức nào đó do chính họ ăn ở hiền lành tạo ra (“Ở hiền gặp lành”). Đây là một quan niệm truyền thống, có giá trị, đến nay vẫn hiển hiện trong xã hội chúng ta. Từ quan niệm như vậy, người mẹ Việt Nam đã nuôi dưỡng, giáo dục cho xã hội, đất nước những đứa con hữu ích.
Trong xã hội xưa, do ảnh hưởng của Nho giáo, hiếu học dần trở thành một trong những truyền thống quý báu của dân tộc ta. Trong quá trình học tập để thành tài, người phụ nữ có vai trò quan trọng đối với chồng con họ.
Những người mẹ, người vợ đã đảm đang nhiều việc từ sản xuất (nông nghiệp, thủ công, buôn bán) đến nội trợ gia đình để nuôi chồng, con ăn học thành tài và nên người. Làng xã xưa tôn vinh khi người phụ nữ có công giúp chồng con mình ăn học thành tài. Trong bản Hương ước làng Khuông Hạ (nay thuộc quận Thanh Xuân, Hà Nội) viết: “Nếu người đàn bà nào nhà nghèo chịu khó làm ăn cặm cụi, nuôi chồng con học hành làm nên danh phận thì dân sẽ có chiếu riêng để khi đình đám, phải mời những người ấy ra đình lễ thần nghe hát[4]”.
Chốn đình trung xưa chỉ dành cho nam giới ra tế lễ, bàn việc làng. Hương ước làng Khuông Hạ cho thấy làng này tôn trọng phụ nữ, đánh giá cao công lao của họ trong việc nuôi chồng con học hành đỗ đạt thành tài. Vì thế mà GS Vũ Ngọc Khánh khẳng định: “Đối với nền văn hoá Việt Nam, phụ nữ quả đã có một vài trò rất lớn: vai trò tạo tác, vai trò duy trì, vai trò triển khai[5]”.
Một trong những chức năng của gia đình là chức năng giáo dục. Chức năng này là “lớn nhất, thiêng liêng nhất” (GS Vũ Ngọc Khánh).
Trong xã hội xưa, phụ nữ phải lập gia đình, phải sinh con và giáo dục con thành người. Giáo dục trong gia đình là chính, quan trọng; còn nhà trường, xã hội chỉ hỗ trợ thêm[6]. Ở Pháp, Voltaire đã từng nói: “Bàn tay lắc chiếc nôi là bàn tay cai trị thế giới”. Phụ nữ quả có vai trò quan trọng đối với gia đình và xã hội.
Trong xã hội cũ, hầu hết phụ nữ không được ăn học, nên không biết chữ. Vậy họ dạy con như thế nào? Người phụ nữ Việt căn bản dạy con về mặt đạo đức, để hình thành những con người có nhân cách.
Người phụ nữ Việt Nam luôn có niềm tin vào một cái phúc, đức nào đó. Theo họ, con người cần phải sống ngay thẳng, đạo đức thì sẽ hiểu được điều tốt lành. Quan niệm “ở hiền gặp lành”, luận thuyết nhân quả của Đạo Phật, tu dưỡng bản thân, giáo dục của Nho giáo đã chi phối lối nghĩ, lối sống của người phụ nữ Việt. Họ đã truyền dạy những điều này cho con cháu.
Phụ nữ giữ vai trò quan trọng, to lớn đối với đứa trẻ vì khi trẻ mới sinh chưa đến trường thì người mẹ, người bà là những người gần gũi trẻ nhất. Người mẹ cho trẻ bú mớm, ăn uống và vuốt ve, âu yếm đứa nó. Khoa tâm lý học trẻ em cho biết, với những cử chỉ vuốt ve, âu yếm và những câu nói nựng như “cún con của mẹ”… sẽ “theo dòng sữa vào trong từ thớ thịt đứa trẻ”, nó là vô giá với sự hình thành nhân cách con người.
Theo GS Hồ Ngọc Đại, nuôi trẻ thơ không phải chỉ nuôi bằng sữa mà còn nuôi bằng tình thương. Hạt giống tình thương gieo vào thời điểm này là hợp thời nhất. Nó cắm rễ sâu tới điểm tận cùng của tâm hồn con người. Tình thương đó giúp trẻ vững vàng trong cuộc sống, có tâm hồn thanh thản và một bộ óc thông minh[7].
Sự tích đức của các bà mẹ đơn giản chỉ là sự chú ý làm việc thiện, giữ gìn tư cách đạo đức, bảo tồn gia phong. GS Vũ Ngọc Khánh coi “nghệ thuật làm mẹ” của phụ nữ chủ yếu ở sự tích đức. Sự tích đức này không chỉ bảo vệ, giúp ích cho chồng mà còn có tác dụng lâu dài và ảnh hưởng sâu sắc đến con cháu.
Với tư cách là người mẹ, phụ nữ có ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành nhân cách của con cái. Họ là “cô giáo” trong suốt cuộc đời của con. Không chỉ “dạy con từ thuở còn thơ” mà mẹ Việt còn tiếp tục dạy con mình ngay cả khi họ đã trưởng thành, cả khi thành đạt, có cương vị, địa vị cao ngoài xã hội.
Hạnh phúc nhất của người phụ nữ là khi chồng con, gia đình mình thành đạt, hạnh phúc. Với việc sinh con, người phụ nữ đã tạo ra cả một thế giới. Họ có xu thế hướng nội, tập trung vào gia đình mình. Họ tìm thấy niềm vui, lẽ sống, niềm hạnh phúc trong tổ ấm gia đình mình…
Người phụ nữ Việt Nam đáng được tôn trọng, vinh danh. Họ đã vượt qua các thói tục lạc hậu, bất công của xã hội truyền thống để góp phần tạo nên những con người hữu ích cho xã hội. Họ thật xứng đáng với các danh hiệu: “Tay hòm chìa khoá”; “Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang” (Hồ Chí Minh).
TS. Bùi Hồng Vạn
Tài liệu trích dẫn
[1] Ikeda Daisaku: Thế kỷ XXI: Ánh sáng giáo dục, Nxb Chính trị quốc gia, 2013, tr.15.
[2] Ngô Hải Khê: Phương án giáo dục sớm từ 0-6 tuổi, Nxb Lao động XH, 2013, tr.19.
[3] GS Vũ Ngọc Khánh, Hoàng Khôi: Gia đình, gia phong trong văn hoá Việt, Nxb Hà Nội, 2012, tr.185.
[4] – Nguyễn Thế Long: Gia đình – Những giá trị truyền thống, Nxb Văn hoá – Thông tin, 2012, tr.23.
[5] Vũ Ngọc Khánh: Văn hoá Việt Nam – Những điều học hỏi, Nxb Văn hoá – Thông tin, 2004. tr.668.
[6] Vũ Ngọc Khánh: Văn hoá Việt Nam – Những điều học hỏi, Nxb Văn hoá – Thông tin, 2004, tr.670.
[7] Hồ Ngọc Đại: Bài báo, Nxb Lao động, 2000, tr.113.
