Sự khác nhau giữa ngôn ngữ thi ca và ngôn ngữ khoa học ở chỗ nào? Nhiều người còn mù mờ về chuyện này!
Theo hiểu biết của tôi thì ngôn ngữ khoa học luôn đòi hỏi sự biểu đạt nghiêm nhặt, phản ánh hiện thực một cách chặt chẽ, chính xác, nhất quán, không để người đọc hiểu khác ý của người phát ngôn. Còn ngôn ngữ thi ca thì sinh động, đa nghĩa, nhiều chiều hơn. Thậm chí, nó còn gợi cho người đọc hiểu theo những nghĩa khác với văn bản gốc, tức tạo ra nghĩa mới… (Vì thế, khi thầy cô giảng một tác phẩm văn chương, nhất là một bài/vài câu thơ học trò lại hiểu ra những ý nghĩa khác nhau)…
Khi đọc “Upanishad” của Osho thấy ông phân định sự khác biệt giữa ngôn ngữ khoa học với ngôn ngữ thi ca, tôi đồng tình chia sẻ với ông ngay.
Theo Osho, ngôn ngữ thi ca, ngôn ngữ khoa học khác nhau căn bản như sau:
Ngôn ngữ có tính thi ca trái ngược với ngôn ngữ có tính khoa học. Trong ngôn ngữ có tính khoa học, mọi từ phải rõ ràng về ý nghĩa… Còn ngôn ngữ có tính thi ca, các từ phải linh hoạt, tuôn chảy, linh động, có nhiều lớp nghĩa, nhiều khả năng. Ngôn từ không được chính xác; càng không chính xác càng tốt, bởi vì khi đó nó có thể diễn đạt tất cả các kiểu sắc thái khác nhau…
Các bản kinh tiếng Sanskrit có thể định nghĩa theo nhiều cách, có thể được bình giải theo nhiều cách – chúng cho phép có nhiều sự vui đùa… Có 800 gốc từ trong tiếng Sanskrit và từ 800 từ đó tỏa ra hàng ngàn từ, hệt như từ một gốc tỏa ra một cái cây có nhiều cành và hàng ngàn chiếc lá, hàng trăm bông hoa. Mỗi gốc đều trở thành cái cây to lớn, cành lá xum xuê.
Chẳng hạn, từ ram có nghĩa đầu tiên là “điềm tĩnh”, nghĩa thứ hai là “nghỉ ngơi”, nghĩa thứ ba là “thích thú với một cái gì đó”, nghĩa thứ tư là “gây ra thích thú cho ai đó”, nghĩa thứ năm là “làm tình”, nghĩa thứ sáu là “tham gia”, thứ bảy là “làm cho hạnh phúc”, thứ tám là “phúc lạc”, thứ chín là “chơi đùa”, nghĩa thứ mười là “bình an”, nghĩa thứ mười một là “đứng yên”, nghĩa thứ mười hai là “dừng lại, đi tới chấm hết” và nghĩa thứ mười ba là “Thượng Đế, thiêng liêng, cái tuyệt đối”.
Đây chỉ là một số nghĩa của ram. Đôi khi những nghĩa có liên quan đến nhau, có khi không, thậm chí mâu thuẫn nhau… Ngôn ngữ này có phẩm chất đa chiều. Bạn có thể chơi đùa với chúng và thông qua đó bạn có thể diễn đạt điều không thể diễn đạt, ngụ ý điều không thể diễn đạt…
Hà Nội, ngày 13/08/2020
Bùi Tâm Văn